Kringlopen sluiten: Boeren op ’t Hogeland versterken de bodem met bermmaaisel

Binnen het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) zijn in 2021 22 unieke projecten gestart, waaronder de pilot ‘Een coöperatieve aanpak voor het sluiten van kringlopen op ’t Hogeland’. Dit project heeft als doel de lokale kringloop te sluiten door bermmaaisel te composteren en zo de bodemkwaliteit te verbeteren. Janny Kooistra van Boerennatuur deelt haar ervaringen uit deze GLB-pilot.

Het pilotproject op 't Hogeland heeft als doel de kringlopen in de landbouw te sluiten en de bodemkwaliteit te verbeteren. Dit initiatief komt voort uit de wens van lokale boeren om duurzamer te werken en gebruik te maken van compost. In samenwerking met de gemeente en een opgerichte coöperatie zetten zij zich in om natuurlijke reststromen, zoals bermmaaisel, opnieuw te benutten.

Van afval naar grondstof

Traditioneel wordt bermmaaisel verwerkt door afvalverwerkers. Het maaisel valt dan ook onder de afvalstoffenwetgeving. Als het gecomposteerd wordt door afvalverwerkers, wordt het maaisel meestal zuurstofloos verwerkt en vermalen. Dit resulteert niet altijd in een kwalitatief beter product. "Een afvalverwerker heeft mijns inziens een andere focus, namelijk afval verwerken. De boer wil hoogwaardige compost die een bodemverbeteraar is voor de landbouwgrond. Dat zijn twee heel verschillende dingen," vertelt Kooistra.

Boeren en het agrarisch collectief hebben de handschoen opgepakt en hebben een kringloopcoöperatie opgericht. Deze coöperatie faciliteert de boeren in het proces. Kooistra: "De boer is gefocust op zijn eigen primaire werkprocessen; hij heeft niet veel tijd om alles te gaan regelen. En aan de andere kant willen semioverheden met één partij om tafel die gecertificeerd is. Daarom dus een coöperatie die de partijen ontzorgt. De coöperatie koopt dus centraal in en maakt de afspraken met de gemeentes en provincie. Vervolgens betalen de leveranciers voor het afvoeren van het maaisel, dat vormt de inkomsten van de coöperatie."

Proces- en Kwaliteitscontrole

Bij de boeren die lid zijn van de coöperatie worden de reststromen verwerkt tot compost. De boeren stellen dus hun erf ter beschikking. Om tot hoogwaardige compost te komen, moet het maaisel regelmatig omgezet worden zodat er voldoende zuurstof bij komt. Er wordt gewerkt volgens de CMC-procestechniek. De boeren die lid zijn van de coöperatie, nemen de compost dan af.

CMC-procestechniek

Controlled Microbial Composting (CMC) onderscheidt zich van traditioneel composteren door zich te richten op het produceren van een bodemverbeteraar in plaats van afvalverwerking. Het CMC-composteringsproces wordt gekenmerkt door controle en sturing, waardoor er geen verlies van nutriënten optreedt en een stabiel eindproduct ontstaat dat niet verder afbreekt.

De eerste 3 weken van het composteringsproces zijn wel tijdsintensief, omdat het omzetten dan intensief plaatsvindt. Om de kwaliteit van de bodemverbeteraar te waarborgen, worden er regelmatig testen uitgevoerd. Zo wordt dagelijks de temperatuur gemeten, die mag maximaal 70 graden Celsius zijn. Bij een langdurige optimale temperatuur van het composteringsproces gaan onkruiden en aaltjes dood, maar het bodemleven niet. Deze wordt zelfs weer opgebouwd in de laatste weken. Het gehele composteringsproces duurt 6 tot 8 weken, daarna wordt de compost getest op verontreiniging, de aanwezigheid van aaltjes, aardappelmoeheid en bijvoorbeeld zware metalen. De procesbegeleider ziet toe op het proces dat grotendeels door de loonwerker wordt uitgevoerd. Zo is (berm)maaisel niet langer een afvalstroom, maar wordt het een waardevolle grondstof voor de landbouw.

Samenwerken voor een groene toekomst

Vanuit de boeren is er inmiddels veel interesse. In 2023 waren er 3 boeren aangesloten. In 2024 waren dit er al 14, en in 2025 zal dit zich nog verdubbelen. Een van de boeren zei: "Je gaat echt met andere ogen naar de omgeving kijken. Met het nieuwe GLB heb je steeds meer bufferstroken, en je gaat naar ecologisch slootbeheer. Eigenlijk heb je dan veel meer reststromen. De vraag is: hoe ga je dat optimaal verwaarden?"

Ook andere partijen krijgen interesse. Zij krijgen verduurzaming op deze manier op een presenteerblaadje aangeboden, maar lopen ook tegen regels aan, zoals de Afvalstoffenwet. Kooistra geeft aan dat verdere uitbreiding ook ingewikkeld kan zijn: "Je wilt efficiënt werken in een bepaald gebied waar geschikte bermen en omringende boeren bij elkaar komen. Ga je naar een ander gebied, dan zoek je daar een lokale loonwerker en geïnteresseerde boeren. Vanuit de route 'voortgezet gebruik' dienen de maaisels ook binnen een straal van 5 km verwerkt te worden."

Deze kringloopaanpak is een mooi voorbeeld van hoe lokale initiatieven en samenwerking tussen boeren en gemeentes kunnen bijdragen aan een duurzame landbouw. Deze kringloopcoöperatie heeft voordelen voor de boer en de gebiedspartners in het landelijk gebied, is goed voor de bodem en het milieu en uiteindelijk dus ook voor de portemonnee en de lokale gemeenschap.

03 apr. 2025

Projecten